نگارش این کتاب حدود یک دهه‌ی پیش آغاز شد. من مدت‌های مدید راجع به نسل‌کشی به‌مثابه‌ی یک جرم اندیشیده‌ و به دنبال پاسخ به این پرسش بوده‌ام که چه‌کاری می‌توان برای مقابله با آن انجام داد؟ به این منظور، در مقطع تحصیلات تکمیلی، واحد درسی‌ای ایجاد کردم که در آن دانشجویان بتوانند علاوه بر ارتقای دانششان در خصوص نسل‌کشی، از جرم‌شناسی نسل‌کشی[۱] نیز آگاهی یابند؛ اما پایه‌ریزی این کلاس، درواقع تلاشی بود برای کمک به خودم تا بتوانم راه‌حلی برای این مشکلِ به‌ظاهر تفوق نیافتنی بیابم. کلاس مذکور در طول سال‌های بعد به‌طور مداوم تکرار شد.

هر بار که این دوره را درس می‌دادم، مطلب تازه‌ای می‌آموختم که درکم از نسل‌کشی را بیشتر می‌کرد؛ مطالبی که در این کتاب با هم درآمیخته و در قالب فصل‌های مختلف آورده‌ام. تردیدی ندارم که به‌محض تائید نسخه‌ی نهایی کتاب، بازهم نکته‌ی تازه‌ای راجع به نسل‌کشی خواهم آموخت که دوست دارم به متن اضافه کنم؛ اما همین‌که این کتاب شروع تازه‌ای باشد برای پردازش مفهوم نسل‌کشی به‌مثابه‌ی جرم، خودش قدم بزرگی است.

بااینکه نسل‌کشی را نمی‌توان به طبقه‌ی خاصی مانند جرم محدود کرد و آن را «جرمُ الجرائم» خوانده‌اند، اما درعین‌حال هم نمی‌توان بدون جرم تلقی کردن نسل‌کشی، درک درستی از آن پیدا کرد. امیدوارم کتاب حاضر، بتواند شکافی که میان دانش جرم‌شناسی و نسل‌کشی وجود دارد، پر کند. بااین‌حال ادعا نمی‌کنم که این کتاب به‌تمامی پرسش‌ها و مسائل این دو حوزه پرداخته است. بی‌تردید مسئولیت تمام خطاهای احتمالی هم با نویسنده است.

در فصل اول، به سیر تحول مفهومی نسل‌کشی و مسائل مرتبط با تعریف آن‌ پرداخته می‌شود که در تعیین خصیصه‌ها و اقدامات توصیف‌کننده‌ی نسل‌کشی وجود دارد. در خصوص آثار رافائل لُمکین، کار اخیر او در رابطه با نسل‌کشی، تعریف پیشگامانه ای که اخیراً از آن ارائه داده و تعریف اولیه‌اش از این جرم بحث می‌شود. بحث مذکور، روش‌شناسی لمکین در رابطه با مطالعه‌ی نسل‌کشی و چگونگی رخ دادن نسل‌کشی را نیز در برمی‌گیرد.

پس از واکاویِ مفاهیمِ لُمکینی در رابطه با نسل‌کشی، چگونگی شکل‌گیری مفهومِ رسمیِ نسل‌کشی توسط سازمان ملل متحد موردبررسی قرار می‌گیرد. سپس این دو تعریف با یکدیگر مقایسه، شباهت‌ها و تفاوت‌های آن بیان می‌شود و درنهایت نیز تعاریف دیگر نسل‌کشی ارائه می‌گردند.

در فصل دوم، نشان داده می‌شود که فهم چرایی رخ دادن نسل‌کشی، در درک این جرم بسیار اهمیت دارد و احتمالاً منتهی به این امیدواری می‌شود که شاید بتوان از نسل‌کشی پیشگیری کرد. هیچ دلیل واحدی برای چرایی رخ دادن نسل‌کشی وجود ندارد، علل احتمالی و عوامل عدیده مختلفی برای تبیین آن وجود دارد که در این فصل به تبیین‌های آکادمیک موجود راجع به نسل‌کشی در گرایش‌های متعدد علوم مختلف ازجمله جامعه‌شناسی، حقوق، روانشناسی و غیره پرداخته‌شده است. پس از بررسی تبیین‌های مذکور تلاش شده تا مؤلفه‌های مشترک میان این گرایش‌ها استخراج و به کمک آن به درک بهتری از جرم‌شناسی نسل‌کشی برسیم.

ازآنجایی‌که جرم‌شناسی در ذات خود، حوزه‌ای میان‌رشته‌ای است، برقراری پیوند میان این حوزه‌ها به آن کار ساده‌ای است. به‌این‌ترتیب در پایان فصل، ابعاد و جنبه‌های مرتبط با نظریه‌ی عام جرم‌شناسی راجع به نسل‌کشی بیان خواهد شد.

در فصل سوم، با به رسمیت شناختن نسل‌کشی به‌عنوان موضوعی که از مجرای رشته‌های متعدد دانشگاهی عبور می‌کند و نمی‌توان تبیین نظری واحدی برای چرایی رخداد آن بیان کرد، نظریه‌های متنوع موجود را دسته‌بندی کرده و تلاش می‌شود تا از چشم‌اندازهای مختلف به آن نگریسته شود.

هدف این فصل واکاوی عمیق‌تر نظریه‌های خاصی است که به‌طور مستقیم به تبیین علت رخ دادن نسل‌کشی می‌پردازند. ترکیب این نظریه‌ها با گرایش‌های مختلف علوم معرفی‌شده در فصل قبل، دانشجویان را قادر می‌سازد تا درک بهتری از ارتباط میان‌رشته‌ای مفهوم نسل‌کشی داشته باشند.

در فصل چهارم، مسئله‌ی مرتکبان نسل‌کشی موردبررسی قرار می‌گیرد. شاید چندان نیاز به ذکر نباشد که در پرونده‌های بسیاری «دولت» مرتکب این اقدامات می‌شود؛ بااین‌حال برای درک سایر ابعاد این مسئله به ماهیت «دولت» پرداخته می‌شود که درواقع و فی‌نفسه وجود ندارد؛ یعنی دولت به‌مثابه‌ی مجموعه‌ای از افراد. مجموعه‌ی افرادی که وقتی به اقداماتشان برچسب نسل‌کشی می‌خورد، مسئولیت دولت نسبت به آن اقدامات برانگیخته می‌شود.

در این فصل، به‌طور خاص به چگونگی ارتکاب نسل‌کشی در دو سطح کلان (ماکرو/ دولت) و خُرد (میکرو/افراد) پرداخته می‌شود. در سطح خرد دلایل متعددی از ایدئولوژی گرفته تا ترس یا اکراه برای توضیح چرایی ارتکاب نسل‌کشی توسط افراد مطرح می‌شود. انگیزه‌هایی که بر مسئولیت فردی آن‌ها نسبت به ارتکاب جرم نیز تأثیر می‌گذارد. بااین‌حال کسی که مرتکب نسل‌کشی می‌شود، بیش از آن‌که قاتلی «دیوانه» قلمداد شود، بازوی اجرایی دولت و بنابراین فردی خردگرا و معقول تلقی می‌شود.

فصل پنجم به واکاوی سیر تحول تاریخی نسل‌کشی می‌پردازد. این فصل طراحی‌شده تا به دانشجویان شیوه‌ی تفکر انتقادی در خصوص پرونده‌های نسل‌کشی‌ای را بیاموزد که پیش از وضع واژه نسل‌کشی یا تلقی آن به‌عنوان جرم رخ‌داده‌اند.

نمونه پژوهی های مذکور، شامل نسل‌کشی در هِرِرو، نسل‌کشی ارمنی‌ها، بنگلادش، دارفور و روهینگیا می‌شود. مطالعه‌ی موردی این وقایع تاریخی منجر به درک چرایی رخداد نسل‌کشی در طول زمان خواهد شد و طی آن شباهت‌ها و تفاوت‌هایی موردبررسی قرار می‌گیرد که می‌توان از آن‌ها به‌عنوان علائم اخطار احتمال رخ دادن نسل‌کشی در آینده استفاده کرد.

فصل بعدی، برای تبیین روش‌های موجود برای پاسخ به نسل‌کشی نگارش یافته است که می‌تواند از مداخلات نظامی تا سیاسی در طول مدت‌زمان رخ دادن نسل‌کشی تا پاسخ‌های حقوقی و قضایی پس‌ازآن را شامل شود. با بررسی پرونده‌های روندا و کوزوو تلاش خواهد شد تا به چرایی عدم‌کفایت پاسخ‌های سازمان ملل به نسل‌کشی برای پیشگیری از آن پرداخته شود. پس از پاسخ‌های فاجعه‌بار به نسل‌کشیِ رواندا آثار زیادی در قالب مقاله، پژوهش یا کتاب تولید شد که تحت عنوان آر.تو.پی، معادل اختصاری برای معنای انگلیسیِ مسئولیت به محافظت، شناخته می‌شود. هدف این فصل، واکاوی چگونگی پاسخ به نسل‌کشی است و نه بایسته‌های پاسخ به نسل‌کشی.

در فصل نهایی به مسئله‌ی انکار نسل‌کشی پرداخته می‌شود. انکار کردن شیوه‌ای برای پنهان کردن بی‌رحمی و قساوتی است که پشت این اقدام وجود دارد و موجب به فراموشی سپردن بزه‌دیدگان آن می‌شود. این رفتار که بنا بر مفروضه‌های موجود منجر به باز-تکرار نسل‌کشی می‌شود موجب می‌گردد تا مردم نسل‌کشی را فراموش کنند و بازماندگان آن را به‌عنوان بزه‌دیدگان فاجعه‌ای دردناک در نظر نگیرند. وقتی خاطره‌ی جمعی موردحمله‌ی انکار قرار می‌گیرد، احتمال باز-رخ دادن آن بالا می‌رود.

بسیاری از کشورهای اروپایی در قالب اقدامی کیفری، انکار نسل‌کشی را جرم انگاری کرده‌اند؛ علت آن را هم احترام به بزه‌دیدگان، حفظ شأن و محافظت از یادمان آن‌ها ذکر کرده‌اند. بررسی این قوانین به فهم چرایی انکار نسل‌کشی کمک می‌کند.

مخاطبان باید حین مطالعه‌ی کتاب، ارتباط میان فصل‌های مختلف آن را در نظر داشته باشند. هدف پرسش‌هایی که در پایان هر فصل آمده، در عین ایجاد زمینه‌ای برای پژوهش و مطالعه‌ی بیشتر، ایجاد پیوند میان فصول کتاب است.

ویلیام آر. پرویت

بِوِرلی. سپتامبر ۲۰۲۰

[۱] Criminology of genocide