گاهی آن‌قدر غرق کاری می­شویم که هدف و انگیزه­ی اولیه­ی آن یادمان می­رود. داستانی تکراری­ای که آدمی در طول تاریخ به صور مختلف مرتکب شده است. تمام دانشجویان کارشناسی ترم­های آخر (که درس جرم­شناسی را گذرانده­اند) هم می­دانند که رشته­هایی از این قبیل درنتیجه‌ی نقد کنت به مطالعات انتزاعیِ علوم انسانی پدیدار شدند: «چطور می­توان در کتابخانه­ها نشست، در فضایی مطبوع چای و قهوه نوشید و به دنبال عوامل مؤثر بر مسائل و آسیب­های اجتماعی و پاسخی مناسب برای رفع آن گشت؟» او اصرار داشت که جامعه را می‌توان از طریق علمی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده و همانند پژوهش­های علمی در علوم محض همچون شیمی و زیست­شناسی، موفق به کشف پدیدارهای عینی شد؛ اما برای انجام این کار باید از کتابخانه­ها به دلِ جامعه زد. این دیدگاه شاید حتی از نظریه­ی داروین بر لمبروزو اثرگذارتر بود که بررسی­های سیماشناسی جنایی خود را روی مجرمان و سربازان آغاز کرد.

تا پیش از آشنایی با جرم­شناسی محکومان، گاهی دانشمندان علوم انسانیِ پیش از کنت را مجسم می­کردم و به این ریشخند می­زدم که چطور می­توانستند این‌قدر ابله، بله ابله باشند که دور از جامعه برای جامعه نسخه بنویسند. گرچه به‌عنوان فردی که خود را با جرم­شناسی انتقادی هم­سو می­بیند به رویکرد پوزتیویستیِ کنت به علت­شناسیِ مسائل اجتماعی نقد داشتم؛ اما اولین باری که با مفهوم و ایده­ی جرم­شناسیِ محکومان آشنا شدم، یاد او افتادم و بی­درنگ تشابه عجیبی میان خودمان -ما جرم­شناسانِ سده­ی بیست‌ویک- و دانشمندان قرن هجدهم دیدم که ریشخندشان می­کردم. ما با هم فرق چندانی نداریم؛ آن­ها بدون رفتن به دل جامعه برای مسائل اجتماعی نسخه می­پیچیدند، ما بدون تجربه­ی محکوم شدن یا زندان رفتن، از مجرمان و محکومان تصویر می­سازیم و برایشان -به باور خود- بهترین راهکارها را پیشنهاد می­دهیم. ما داعیه­ی احترام به کرامت ذاتی انسان را سر می­دهیم؛ اما مجرمان را -صادقانه پیش خودمان اقرار کنیم- افرادی غیرقابل‌اعتماد تلقی می­کنیم. درحالی‌که به‌راستی تنها تفاوتمان با هم شاید کمی شانس برای در دسترس بودن گزینه­های مشروع بیشتر و نهایتاً تجربه­ای متفاوت باشد.

کتاب حاضر که روایت همین تجربه­ی متفاوت انسان­هایی همانند ماست، واقعیت زندگی در زندان، مسائل و مصائب آن را به تصویر می­کشد. با بیانی ساده و ادبیاتی روان (دست‌کم در نسخه انگلیسی آن) بر ابعادی از مجازات حبس، نور می­تاباند که تاکنون از دید بسیاری از جرم­شناسان و سیاست­مدارانِ با حسن نیت (اگر واقعاً چنین افرادی وجود داشته باشند) پنهان بوده است. به سبب آن‌که مؤلفان بخش­های مختلف این کتاب، افراد مختلفی بوده­اند و برخی حتی برای بیان مطلب خود از انگلیسی بسیار ساده و محاوره­ای یا حتی برخی موارد ادبیات منسوب به زندانیان استفاده کرده­اند، برای احترام گذاشتن به سبک نوشتاری نویسندگان، تلاش شد تا ضمن وفاداری به معنا و پایبندی به شیوه­ی ترجمه­، تفاوت­های فردی در انتقال معنا در ترجمه نیز (مانند متن اصلی) بازتاب یابد.

این کتاب دیدگاه آدم را به­کلی تحت تأثیر قرار می­دهد تا از خودش بپرسد: «به‌راستی به اتکای چند عدد و آمار می­توان با سرنوشت انسان­ها بازی کرد و آن­ها را مورد قضاوت قرار داد؟». شاید بتوانم به‌جرئت بگویم این کتاب با تمام کتاب­هایی که تاکنون در حوزه­ی جرم­شناسی خوانده­ام متفاوت است و بدون تردید ارزش خواندن دارد. هر فصل به­مثابه­ی ورود به دنیایی است که تا لحظه­ی خواندن هیچ درکی از آن ندارید؛ اما به‌خوبی آن را می­فهمید و مدام از خود می­پرسید «آیا می­توان چنین فضایی برای محکومان کشورمان ایجاد کنیم؟ تا از تغییرات موفقیت­آمیز درونی و درنتیجه بیرونی خود حرف بزنند؟ بی­آنکه نگران باشند؟ آیا زمان آن نرسیده که به‌جای تکیه بر آمارهای گمراه­کننده به داستان­های هم­دل­کننده گوش کنیم؟ آیا حکایات زنده و واقعی ِآدم­ها دلالت­های قوی­تری برای تحول سیاست­هایمان نسبت به اعداد خشک و بی­روح همراه ندارند؟ و هزاران سؤال دیگر که این کتاب با ماهیت متفاوت خود در ذهن شما ایجاد می­کند». یکی از جملات این کتاب تا زمانی که زنده ام در گوشم زنگ خواهد زد: «سطح هر ایدئولوژی‌ای را که بتراشی، درنهایت به یک زندگی­نامه می­رسی».

برای من لحظه­لحظه­ی ترجمه­ی این کتاب لذت و آرامش و تلنگر به کلیشه­های ذهنی­ام­ بود. کاویدن دنیای جدیدی که از دنیای پرآشوب و پرحاشیه­ی این روزهای جامعه­ی ما بسیار زیباتر است و امیدوارم بتواند تلاش کوچکی برای کمک به بِه­زیستنِ محکومان و زندانیان در ایران باشد. بااین‌حال، به قول استاد عزیزمان دکتر علی آزمایش: «مشقِ نانوشته غلط ندارد»؛ پس بازهم به رسم پیشین از تمامی خوانندگان عزیز تقاضامندم تا کاستی­ها و نقایص این ترجمه را از طریق ایمیل/رایانامه[۱] با من در میان بگذارند تا در مشق­های بعدی مرتکب اشتباهات کم­تری شوم.

از استاد عزیزم آقای دکتر عباس شیری، از صمیم قلب سپاس­گزارم که پیشنهاد ترجمه­ی این کتاب را به من دادند و نسخه­ی اصلی آن را در اختیارم گذاشتند[۲]. سخاوت علمی و حمایت ایشان از دانشجویان و اساتید جوان، ستودنی است. ضمن قدردانی بسیار، برای ایشان و تمامی دست­اندرکاران بنیاد حقوقی نشر میزان آرزوی سلامتی و شادی روزافزون دارم.

چونانِ همیشه تقدیم به همدم و هم­نفسم: محمود سیدی

چهارم دی­ماه ۱۳۹۷ – مشهد

[۱] Honey_hozhabr@yahoo.com

[۲] لازم به ذکر است نسخه­ی حاضر از اولین ویراست کتاب ترجمه‌شده، درحالی‌که کتاب طی سال­های بعد به‌کرات موردبازنگری قرارگرفته و روزآمد شده است. مترجم به‌رغم تلاش­های بسیار موفق به دریافت نسخه­ی پی­دی­اف جدید کتاب نشد؛ البته تهیه­ی نسخه­ی چاپی کتاب امکان­پذیر بود، اما متأسفانه به سبب نرخ بالای دلار، به ترجمه­ی نسخه­ی اسکن­شده با کیفیت بسیار پایین اکتفا شد که روند ترجمه را هم بسیار کند می­کرد.