خلاصه کتاب زیر متن در فیلم نامه: آنچه پنهان است؛ نوشته لیندا سیگر، ترجمه مهدی کیا، نشر چشمه، ۱۳۹۴، ۱۳۳ صفحه.

فصل اول: زیرمتن

در درام بیش از هر شکل هنری دیگری افراد از بیان منظور حقیقی شان امتناع میکنند. این کار همیشه دروغگویی نیست. همیشه طفره رفتن یا انکار حقیقت نیست. گاهی اوقات شخصیت ها فکر میکنند که حقیقت را میگویند. گاهی اواقت حقیقت را نمیدانند. گاهی اوقات برای بازگویی حقیقت احساس معذب بودن میکنند. در درام های بزرگ از یک سو خود کلمات وجود دارند و از سوی دیگر حقایق پنهان در پس کلمات ؛ این یعنی متن و زیر متن یکی نیستند و قرار هم نیست که یکی باشند.

متن کلمات و رفتارهایی است که میبینیم. گاهی اوقات آنها معانی دیگری در بر دارند. گاهی اوقات صرفا همان چیزی هستند که نشان میدهند. ما در زندگی روزمره همواره با زیر متن مواجه ایم. مردم عادت دارند گاهی آنچه را منظورشان است نگویند یا گاهی اواقت تشخیص میدهند بازگو کردن زیر متن صورت خوشی ندارد یا مودبانه و قابل قبول نیست. به همین دلیل آن را با متن می پوشانند و میگذارند مقصودشان زیر سطح ظاهری به طور پنهان جاری شود. گاهی اوقات میخواند که طرف مقابل منظور اصلی شان را در یابند . گاهی اوقات هم نمیخواهند.

زیر متن معنای حقیقی ای است که در پس کلمات و کنشها جریان دارد. حقیقت اصلی و دست کاری نشده. متن نک کوه یخ و جز کوچکی از ماجراست و زیرمتن همه آن چیزهایی است که از زیر سطح می جوشند و بالا می آیند و متن را تحت الشعاع قرار میدهند. زیر متن معنای ضمنی و تلویحی است. نه معنای صریح و روشن. نویسندگان بزرگ و درامهای بزرگ زیر سطحی اند. زیر متن به معنای دیگری هم اشاره دارد. کلماتی که می شنویم قرار است ما را به سوی لایه های دیگر مطلب هدایت کنند. کشمکش در همین نقاط تلاقی متن و زیر متن وجود دارد. درامهای بزرگ در لایه زیر کلمات سکنا گزیده اند. وقتی نویسندگان گفت و گوهای روشن می نویسند اصطلاحا میگوییم اطلاع رسان و گل درشت از کار در آمده است. شخصیت ها دقیقا همان را که منظورشان است در قالب جملات شسته و رفته و منطقی بیان میکنند. چنین گفت و گویی خسته کننده و بیمزه است و شبیه وعظ و خطابه رساله یا زندگینامه به نظر میرسد. گفت و گو از لحاظ احساسی زنده نیست. کلمات انباشته از معانی پنهان نیستند. در عوض شخصیت ها اطلاعات میدهند. پیش داستان و شرح ماجرا را گزارش میکنند و درباره چیزهای بی اهمیت اظهار نظر میکنند. این یعنی پرحرفی و بازهم پر حرفی.

در گفت  وگوهای واضح و روشن شخصیت ها مستقیم گو هستند. آنها همه چیز را میدانند و آنقدر خوب همه چیز را متوجه میشوند که بتوانند برای ما هم توضیح دهند. آنها در مورد مشکلات روان شناختی شان برای مان میگویند. از خودآگاهی و بصیرت برخوردارند و میتوانند شرح دهند که دقیقا اوضاع از چه قرار است. آنها به ما میگویند که دقیقا چرا اینجوری هستند و کدام حوادق دوران کودکی شان مسبب مشکلات رواشناختی آنها شده. هیچ چیز پنهان نیست. مثل خود نویسنده این شخصیت ها هم همه چیز دان هستند و نویسنده مصمم است آنها را وادار کند که همه چیز را توضیح دهند.

وقتی همه چیز در متن آمده همه آنچه رخ میدهد در خود خطوط است. نه بین خطوط و آن طور که باید در نوشته های عالی و اثرگذار باشد. همه چیز جلو چشم است، ولی آنچه از دست رفته بخش بسیار با اهمیتی است: انگیزه ها و افکار، احساسات و حقایق انسانی که معانی چند گانه ای را باظرفات در ذهن مخاطب تداعی میکنند.

در فیلم سانتینی کبیر مادر برای پسرش اهمیت درک زیر متن را توضیح میدهد. او میگوید تو باید بگیری علامتهایی که تو حرفها و رفتار پدرت هست معنی کنی. این همان کاری است که نویسنده باید انجامش را یاد بگیرد. نوشتن زیر متن به این منظور که مخاطبان دریابند چیزهایی بیش از آن چیزی وجود دارد که در وهله اول به چشم می آید. نویسندگان مسیر صحیح را نشان میدهند. آنها لغات دلالتگر را به کار میگیرند و رفتارهای افشاکننده ترسیم میکنند تا به این ترتیب میزان اطلاعاتی که مخاطبان دریافت میکنند بسیار بیشتر از آنی باشد که از یک خط دیالوگ ساده میتوان کسب کرد.

از کجا بفهمیم زیر متن وجود دارد ؟

زیر متن تمام منظورهایی است که بیان نشده اند و پنهان اند. زیر متن اصل ماجراست. آنچه فیلم در واقع درباره آن است. زیرمتن را میتوان در پس کلمات حالات و اشارات و رفتارها کنشها و تصاویر و انگاره ها یافت.

جودیث وستن در کتابش شم کارگردان فیم این طور توضیح میدهد: آنچه با کلمات میگوییم زبان است و زیر متن منظور حقیقی مان است که با  استفاده از زبان تن ، لحن، صدا ، چشمها و حالات چهره بیانش میکنیم. زیر متن احساسات واقعی ما را نشان میدهد. بدون زیر متن فیلم ممکن است سطحی و کم مایه از کار در بیاید.

زیرمتن دراماتیک بر اساس تجربیات و فهم مان از اشاره ها و تلویح های دیگران به وجود می آید. به عنوان نویسنده و هنرمند مردم را در زندگی روزمره زیر نظر میگیریم و سپس برای خلق شخصیتهای دراماتیک و پویا از آنچه دریافت کرده ایم استفاده می بریم. یاد میگریم مردم چه چیز را پنهان میکنند و تصمیم میگیرند چه چیز را آشکار کنند. یاد میگیریم مردم چگونه حرف میزنند در حالی که منظور دیگری دارند یا به چه شیوه ای منظورشان را بیان میکنند و نیز اینکه چقدر تعمق و تفحص لازم است تا بفهمیم واقعا ماجرا چیست.

در کودکی زندگیمان را صرفا با متن شروع می کنیم اما به مرور زمان با درک رفتارهای اجتماعی هنجار های اجتماعی و باید و نبایدها زیر متن را فرا میگیریم. بچه ها اغلب رک هستند تا اینکه بزگترها متن آنهارا به زیر متن تبدیل میکنند تا آنها بیشتر مقبول اجتماع واقع شوند.

زیر میتواند از طریق احساسات شخصیت بیان شود هم از طریق نشان دادن این احساسات، هم به وسیله پنهان کردن آنها. تمایلات رویاها و آرزوها هم میتوانند ما را از زیر متن مطلع کنند. ما جرئت در میان گذاشتنِ برخی آرزوهای خود را با دیگران نداریم. انگیزه بسیاری از رفتارهای عادی و روزمره ما را باید در زیرمتن جستجو کرد.

زیر متن در اشارات جنسی

زیرمتن را در لحظات بحرانی بجویید: اغلب اوقات این احتمال وجود دارد که زیرمتن در بحران ها یا نقاط گذر رندگی ما خود را نشان دهد؛ وقتی عزیزی از دنیا میرود یا فرصت شغلی جدیدی پیش می آید،هنگام آغاز یک رابطه عاطفی تازه یا موقع جدایی و طلاق وقتی که احتمال خطر زیاد است و همه چیز بسته به آن است که کار درست را انجام دهیم و حرف درست را بزنیم حتی اگر مطمئن نباشیم کار و حرف درست کدامیک است. در چنین شرایطی شخصیت ها روی معنای حقیقی گفتار و رفتارشان سرپوش میگذارند.

• زیر متن فرهنگی
• در مکث ها به دنبال زیرمتن بگردید
• در مکالمه به انحراف ها از موضوع توجه کنید؛ میتوانید با عوض کردن حرف و تغییر دادن مسیر گفت و گو زیرمتن را بیان کنید.

زیر متن میتواند در پس کلمات پنها نشود یا در فیلم از طریق کلمات حرکات و رفتارها نگرشها کنش و واکنشها برای مخاطب آشکار شود.

فصل دوم: بیان زیرمتن از طریق پیش داستان و اطلاعات مربوط به شخصیت

نوشتن زندگینامه شخصیت:

• سن شخصیت
• مهارتها استعدادها و توانایی ها
• پس زمینه تحصیلی شخصیت
• طبقه اقتصادی،
• اعتقادات و باورها

زیرمتن انکارها نگرشها و پنهان کاری ها را آشکار میکند.

         فصل سوم : تکنیکهایی برای بیان زیرمتن از طریق کلمات

• استفاده از تشبیه برای نشان دادن زیرمتن
• بیان تلویحی و سپس بازگویی صریح زیر متن
• ناتمام گذاشتن جمله به منظور اشاره به زیر متن
• انتخاب واژه مناسب به منظور ایجاد تداعی
• تکرار یک کلمه به منظور تداعی مضاعف
• به کار بردن کنایه
• حرف زدن از مطلبی و داشتن منظوری دیگر
• استفاده از ایهام جنسی
• باز با معانی دوگانه کلمات
• انتخاب توضیح صحنه
• انتخاب نامها
• خلق استعاره از طریق عنوان فیلم

فصل چهارم بیان زیر متن از طریق رفتارها و کنشها

بسیاری از زیرمتنها از طریق کنشهای شخصیت آشکار میشوند؛ خواه این کنش یک رفتار ساده باشد، خواه رقم زدن حوادث مهم در مسیر داستان؛ حتی اگر واژه ها دروغ بگویند، رفتاها و کنشها حقیقت را آشکار میکنند. حرکات کوچک میتوانند به اندازه کنشهای بزرگ افشاگر باشند. حقیقت را بسیاری اوقات میتوان در جزئیات یافت.

• به زبان تن توجه کنید.
• به ضرب آهنگ و سرعت شخصیت توجه کنید
• به عادتهای رفتاری توجه کنید
• به تصمیمات و انتخاب ها توجه کنید
• به چیستی هدف مستتر در زیر متن دقت کنید

         فصل پنجم: خلق زیر متن از طریق انگاره ها و استعاره ها

• به فصل ، وضعیت آب و هوا و زمان توجه کنید و فضا و بستر زمان را از طریق عناصر بصری خلق کنید
• از استعاره های صوتی استفاده کنید.
• از طریق وسایل صحنه استعاره خلق کنید
• از طریق استعاره های مربوط به شخصیت زیر متن خلق کنید

فصل ششم : بیان زیرمتن از طریق ژانر